مدیریت ریسک در صنعت ساخت وساز یک بخش بسیار مهم در مدیریت و برنامه ریزی در پروژه می باشد. انواع مختلف ریسک در پروژه‌های ساختمانی وجود دارند که در این مقاله بتشریح هریک پرداخته ایم.
مدیریت ریسک گرایش تازه ای از علم مدیریت می باشد که در گستره متنوعی از انواع شاخه‌ها از جمله امور مالی و سرمایه‌گذاری، تجارت، بیمه، ایمنی، بهداشت و درمان، مسایل سیاسی، اجتماعی، نظامی و پروژه های صنعتی و عمرانی جایگاه خود را پیدا کرده است.
مدیریت ریسک در حقیقت یک فرآیند سیستماتیک از شناسایی، تحلیل و پاسخ به ریسک‌های پروژه است و در آن احتمال و اثرات وقایع مثبت به حداکثر و اثرات و وقایع منفی به حداقل می‌رسد. در واقع مدیریت ریسک پروژه ، به مجموعه از فرآیندهای مورد نیاز برای شناسایی، تجزیه و تحلیل و واکنش در مقابل ریسک پروژه به منظور بیشینه نمودن نتایج وقایع مثبت و کمینه نمودن پیامدهای وقایع ناگواراست.
تغییرات بسیار زیاد عوامل محیطی در صنعت ساخت و ساز بر کسی پوشیده نیست. این مسئله به‌سادگی تحت تأثیر عوامل خارجی قرار می‌گیرند که نه‌تنها باعث خارج شدن پروژه از مسیر اصلی خود می‌شود بلکه ممکن است این انحرافات، جبران‌ناپذیر نیز، باشند.
مدیریت ریسک به عنوان ابزاری مؤثر در صنعت ساختمان مبدل شده است که در گردآوری انواع ریسک و آنالیز و تحلیل و انجام اقداماتی در جهت از بین بردن آنها در یک پروژه‌ی خاص، کمک می‌کند.
انواع ریسک در مدیریت پروژه‌ها:
انواع ریسک‌هایی که در مواقع مدیریت یک پروژه ساختمانی در وظایف یک مدیر پروژه قرار می‌گیرند عبارت‌اند از:
۱.ریسک بودجه در ساخت وساز
نوسانات قیمتی در هنگام اجرای پروژه ساختمانی ، هزینه ی مصالح مصرفی ، عرضه و تقاضای بازار، تخمین های نامناسب و خطا ، تورم در اقتصاد، جریمه و معوقه های پرداختی ، جریان مالی نامنظم و عدم شایستگی مالی پیمانکار به‌عنوان تهدیدات بسیار بزرگ برای پروژه و ریسک های مالی محسوب میگردد.
۲. ریسک‌های اجتماعی و سیاسی در کشور
طبق اصلاحات در قوانین و مقررات کشوری ، رشوه، عدم پرداخت هزینه‌ها توسط دولت، افزایش مالیات و تغییر مسئولین از عوامل مهم در این نوع ریسک می‌باشد.
۳. ریسک‌های زیست‌محیطی
آب‌وهوای نا معتدل، دسترسی آسان همگان به محل انجام پروژه، انواع آلودگی‌ها و شرایط حاد آب و هوایی، بلایای طبیعی، دسترسی به محل پروژه ، آلودگی و ضوابط ایمنی همگی از ریسک‌های این دسته هستند.
۴. ریسک‌های ساخت و ساز
این نوع از ریسک ها طبق قوانین و مقررات مانند : دعوا و جدل میان کارگران، تغییر در طراحی‌ها، ناکارآمدی کارگران، تعجیل در مزایده، وقفه‌ی زمانی برای بررسی نقشه‌ها، کیفیت نامرغوب کار به علت محدودیت‌های زمانی و … از عوامل مهم در ریسک‌های مربوط به ساخت و ساز هستند.
فرآیند مدیریت ریسک در پروژه ساختمانی
۱. شناسایی انواع ریسک
فرآیند مدیریت ریسک جز مجموعه ای از مراحل به منظور شناسایی و کاهش ریسک ها در جهت موفقیت آمیز بودن یک پروژه می باشد. این کار اگر به‌درستی صورت گیرد، احتمال وقوع ریسک‌ها به صورت چشمگیری کاهش می‌یابد که از میزان تأثیر آنها نیز کاسته می‌شود. مدیریت ریسک اقدامی پیشگیرانه در جهت جلوگیری و به حداقل رساندن هر نوع ریسک در پروژه می باشد.شناسایی انواع ریسک ها عبارتند از :
الف. طوفان مغزی
تمام افراد درگیر در پروژه گرد هم می‌آیند، در مورد همه جوانب پروژه به طور جامع بحث می‌کنند و نظرات و ایده‌های خود را در خصوص پیش‌بینی ریسک‌ها بیان می‌کنند. یک فرد به‌عنوان تسهیل‌کننده وجود دارد که همه این موارد را یادداشت می‌کند و بین موارد ضروری و غیرضروری تفاوت قائل می‌شود.
ب. تکنیک دلفی
در این شیوه پرسش‌نامه‌های ترتیبی در دو یا چند دور استفاده می‌شود. در دور اول، مشارکت‌کنندگان ایده‌ها و موضوعات اصلی را تعیین می‌کنند. ایده‌های مطرح‌شده در دور اول، تلفیق می‌شوند تا پرسشنامه‌ای برای دورهای بعدی طراحی شود. در مرحله‌ی ارزیابی (دور سوم به بعد)، پاسخ‌ها در اختیار اعضا قرار می‌گیرد و از آنها خواسته می‌شود تا پاسخ‌های اولیه خود را ارزیابی کنند. پایان این مراحل با توجه به یک معیار توقف از پیش تعیین‌شده مشخص می‌شود.
این شیوه از شناسایی به دنبال ایجاد توافق و اتفاق‌نظر مشارکت‌کنندگان در خصوص موارد ذکرشده در پرسش‌نامه‌ها است.با افراد دارای تجربه مشورت می‌شود تا به‌واسطه نظرات و توصیه‌های آن ها، از عوامل مؤثر بر ریسک جلوگیری شود.
ج. تهیه چک لیست
تهیه یک لیست قبل از شروع پروژه از تمام ریسک‌هایی که ممکن است تهدیدی برای موفقیت پروژه باشند، می‌تواند در جهت مدیریت آنها کمک‌کننده باشد. این لیست با توجه به پروژه‌های قبلی مشابه تهیه می‌شود.
۲. ارزیابی و آنالیز ریسک
بعد از مرحله شناسایی انواع ریسک‌های محتمل، آنالیز آنها بر اساس روش‌های کمی و کیفی انجام می‌شود. ارزیابی ریسک از اطلاعات موجود برای تعیین احتمال وقوع و سطح پیامد های آن در مدیریت ریسک استفاده می‌شود.ارزیابی و آنالیز ریسک به دو روش کمیتی و کیفیتی قابل ارزیابی می باشند.
الف. کمیت
در این شیوه به منظور آنالیز ریسک ها در پروژه‌های بزرگ استفاده می‌شوند. برخی از روش‌های کمی ارزیابی عبارت‌اند از: آنالیز تصمیم‌گیری، ارزش پولی مورد انتظار، قضاوت کارشناسانه، آنالیز درخت خطا، منطق فازی، توزیع احتمال، آنالیز حساسیت.
ب. کیفیت
از این روشها معمولاً برای پروژه‌های کوچک و متوسط استفاده گردد. این روشها شامل لیست بندی و جمع‌آوری و ادغام ریسک‌ها و اولویت‌بندی آنها بر اساس نظرات افراد مرتبط می شوند. ریسک‌ها نیز بر اساس نظرات جمع‌آوری‌شده و محدوده تلورانس ریسک در سازمان، به سه دسته بالا، متوسط و پایین تقسیم می‌شوند.
از روش‌های کیفی زمانی استفاده می‌شود که داده‌های کافی در دسترس نباشد و یا پروژه با محدودیت زمانی روبرو باشد.
۳. پاسخ به ریسک
بعد از شناسایی و ارزیابی ریسک ها، گزینه های موجود در جهت جلوگیری از وقوع ریسک‌ها مشخص می‌شوند. اقدامات اصلاحی برای ریسک‌های مؤثر بر پروژه، فرصت‌های مثبتی هم ممکن است از دل این ریسک‌ها ظاهر شود.
پاسخ صحیح و مناسب به ریسک به معنای جلوگیری از ریسک، انتقال ریسک، کاهش ریسک و پذیرش ریسک است که بستگی به ماهیت آن دارد.
الف. پرهیز از ریسک
در این سبک از جلوگیری از ریسک ،پرهیز از کارهایی که با ریسک همراه هستند خود به معنای جلوگیری از ریسک است. اگرچه این کار همیشه ممکن نیست اما این ساده‌ترین راه مقابله با ریسک است. کنترل در آن بخش از پروژه که ممکن است در معرض ریسک‌های جدید قرار بگیرد و کل پروژه را مورد تهدید قرار دهد، به نوبه ی خود جلوگیری از ریسک محسوب می گردد.
ب. انتقال ریسک
شیوه های متفاوتی برای انتقال ریسک پروژه وجود دارد: خرید بیمه، استفاده از قراردادی که قیمت ثابت دارد به‌جای قراردادی با قیمت واحد و حذف کامل عبارت‌های گارانتی و …
ج. کاهش ریسک
کاهش تأثیر هرگونه ریسک غیرقابل‌انتقال در یک پروژه به معنای کاهش ریسک است. بررسی مجدد پروژه، کاهش پیچیدگی فرآیندها، ارائه تست‌های اضافه‌تر و غیره؛ برخی از راه‌هایی هستند که می‌توان به‌واسطه آنها ریسک‌ها را کاهش داد.
د. پذیرش ریسک
در هر پروژه ساختمانی امکان در معرض ریسک قرار گرفتن وجود دارد. مدیر پروژه باید با توجه به عوامل زمان و هزینه از عواقب وقوع ریسک آگاه باشد.
۴. نظارت و کنترل ریسک
بررسی دقیق فرآیند شناسایی ریسک، ارزیابی ریسک و پاسخ به ریسک های احتمالی ؛ نظارت و کنترل ریسک ضروری است. این نظارت و کنترل باید در طول عمر پروژه به‌طور مستمر ادامه داشته باشد.
